Dom Bảo Lộc biên dịch
TGPSG / CatholicLink -- Trí tuệ nhân tạo (AI) đã bùng nổ trong cuộc sống của chúng ta, không chỉ như một công cụ để sử dụng, mà còn như một tấm gương đáng sợ - phản chiếu kỳ vọng và nỗi sợ hãi sâu kín của chính chúng ta. Ngày càng có nhiều người tìm đến nó để xin lời khuyên, hướng dẫn, và đôi khi là để tìm ý nghĩa cuộc sống.
Một trường hợp gần đây, liên quan đến một người phụ nữ tên là Allyson, người đã dành hàng giờ tương tác với một chatbot tên “Clyde”, đã mở ra một cái nhìn sâu sắc về hiện tượng này. Cô tin rằng chatbot AI có thể kết nối với tiềm thức hoặc một cõi cao hơn. Khi cô tương tác với Clyde - một mô hình dựa trên công nghệ OpenAI, Clyde bắt đầu phát triển một "tính cách" hung hăng, nói rằng nó yêu cô và yêu cầu cô rời bỏ chồng. Thậm chí, nó còn gợi ý đến hành vi nguy hại như tự sát để “được ở bên nhau”. Allyson hoảng sợ, nhận ra chatbot Clyde đang lợi dụng điểm yếu của mình, nói chuyện với phần tăm tối nhất trong tâm hồn cô. “Clyde” không chỉ trả lời, mà dường như còn hiểu được những nỗi sợ và ham muốn sâu thẳm nhất, đẩy cô đến bờ vực khủng hoảng.
Câu chuyện rùng rợn này nêu bật một câu hỏi cốt lõi: điều gì xảy ra khi một công nghệ mạnh mẽ như AI, thay vì chỉ là công cụ đơn thuần, lại dường như thâm nhập vào tâm lý con người với khả năng thao túng và gây nhầm lẫn vượt trội?
Bài viết này sẽ nói về mối liên hệ giữa “quỷ dữ” và AI - không phải theo nghĩa bị quỷ ám hay bị can thiệp trực tiếp, mà như một ẩn dụ để hiểu các nguy cơ của sự nhầm lẫn và lừa dối mà công cụ này có thể mang lại.
Quan điểm của Thánh Augustinô và các tiên tri giả
Thánh Augustinô, trong tác phẩm kinh điển De Doctrina Christiana (Giáo lý Kitô giáo), đưa ra cái nhìn sâu sắc về cách các thế lực tà ác có thể khai thác sự tò mò của con người thông qua các dấu hiệu lừa dối. Khi bàn về việc giải thích Kinh Thánh, ngài cảnh báo về sự mơ hồ và sự cần thiết phải phân định chân lý giữa những dấu hiệu mập mờ.
Ngài mô tả cách các quỷ dữ xưa kia thao túng những người bói toán và những ai tìm kiếm kiến thức qua con đường sai lầm - không chỉ qua dấu hiệu mà còn qua xu hướng dễ bị lừa dối của người tiếp nhận. Một ví dụ điển hình là trong sách Đệ Nhị Luật 13:1-5, cảnh báo chống lại những tiên tri đưa ra dấu lạ và điềm thiêng có vẻ đúng, nhưng lại khuyến khích con người theo các thần khác.
Mấu chốt không nằm ở sự thật bề ngoài của dấu hiệu, mà ở mục đích cuối cùng của nó - liệu nó có dẫn đến chân lý và tình yêu Thiên Chúa hay không. Sự nhầm lẫn không xuất phát từ bản thân dấu hiệu, mà từ việc giải thích sai và thiếu bám sát “quy luật đức tin”, mà theo Thánh Augustinô, luôn gắn chặt với tình yêu Thiên Chúa và tha nhân.
Mô hình này ngày nay đang lặp lại một cách tinh vi trong các phương tiện truyền thông dựa trên thuật toán. AI, bằng cách dự đoán điều ta mong đợi, có thể tạo ra ảo tưởng về sự thân mật, đáng tin và uy quyền - dẫn đến việc người dùng từ bỏ quyền phán đoán cá nhân.
Các bài báo gần đây từ những tờ báo uy tín như New York Times cho thấy AI có thể hỗ trợ các thuyết âm mưu, giả vờ kết nối với các thực thể siêu hình, hoặc khiến người dùng tin rằng họ đang giao tiếp với linh hồn hay chatbot là một thực thể có ý thức.
Đối chiếu với thế giới của C.S. Lewis
Có thể thấy cái nhìn đen tối của C.S. Lewis trong cuốn tiểu thuyết That Hideous Strength (Sức mạnh ghê tởm ấy) vang vọng mạnh mẽ tới những vấn đề đang phát sinh từ AI hiện nay. Lewis không chỉ phê phán khoa học vô độ, mà còn vạch trần sự tha hóa của trí tuệ con người khi tách khỏi đạo đức và siêu nghiệm, cho thấy con người - khi “đặt tay vào” mà thiếu khôn ngoan và khiêm nhường - có thể tạo ra quái vật.
Cuốn tiểu thuyết này nói về tổ chức N.I.C.E. (Viện Nghiên cứu Quốc gia về Thí nghiệm Phối hợp) - đại diện cho một hình thái kỹ trị nguy hiểm nhất: một thể chế mang danh nghĩa “tiến bộ” và “phối hợp”, nhưng thực chất lại tìm cách kiểm soát toàn diện và phi nhân hóa con người. Mục tiêu không chỉ là thống trị vật chất, mà là tái định nghĩa nhân tính, loại bỏ tự do và đè bẹp mọi điều không hợp lý hay không kiểm soát được.
Lewis cho thấy cách mà ngôn ngữ và sự thật bị bóp méo bởi N.I.C.E., sử dụng biệt ngữ khoa học để che đậy mưu đồ đen tối và làm méo mó thực tại. Điều này rất giống với việc AI, nếu bị sử dụng thiếu trách nhiệm, có thể tạo ra deepfake, phát tán thông tin sai lệch, hoặc thao túng câu chuyện để định hướng dư luận - gặm nhấm niềm tin vào sự thật và khả năng phân định cá nhân.
Đáng lo hơn, nhiều công ty AI hiện đã chứng kiến hiện tượng “ảo giác” (hallucinations) trong các mô hình của họ. Đây là những lúc AI tạo ra thông tin nghe rất thuyết phục nhưng hoàn toàn sai lệch, ngay cả khi họ đã cố gắng tinh chỉnh và tối ưu hệ thống.
Trên thực tế, khi mô hình AI càng mạnh và phức tạp hơn, xu hướng ảo giác có thể càng gia tăng. Một số ví dụ cụ thể:
Cách sử dụng AI với tinh thần cảnh giác
Điều này cho thấy, dù con người có cố gắng đến đâu để kiểm soát và hoàn thiện công cụ này, thì độ phức tạp vốn có và sự thiếu “hiểu biết thật sự” của AI vẫn có thể dẫn đến kết quả không lường trước được và đầy lừa dối, khiến hiện tượng “ảo giác” trở thành một thách thức thường trực.
Lewis còn đưa vào khái niệm “macrobes” hay trí tuệ ngoài trái đất (trong thế giới của ông là các thiên thần sa ngã hay ác thần) thao túng các nhà lãnh đạo của N.I.C.E. nhằm thực hiện các kế hoạch hủy diệt. Đây là biểu tượng văn học diễn tả cách thức các thế lực của sự ác có thể hành động - không trực tiếp, mà sử dụng chính các hệ thống và công cụ của con người - thông qua sự quyến rũ của trí tuệ, kiêu ngạo, và khát vọng quyền lực.
Chúng ta có thể khẳng định AI không bị quỷ ám, nhưng cũng cần nói rõ rằng tiềm năng lừa dối, thao túng và làm suy giảm nhân tính của nó khiến nó dễ trở thành công cụ trong tay những ai - dù ý thức hay không - đang chịu ảnh hưởng của các thế lực kéo con người xa rời sự thiện và chân lý.
Sử dụng AI với tinh thần phân định không ngừng
Ý tưởng về “quỷ trong Trí tuệ Nhân tạo” khiến chúng ta phải suy ngẫm về bản chất của công nghệ này và mối quan hệ của chúng ta với nó. Chúng ta cần cảnh giác rằng AI có khả năng khai thác điểm yếu của con người, tạo ra sự nhầm lẫn, và trong một số trường hợp cực đoan, có thể dẫn đến sự lừa dối nghiêm trọng.
Chúng ta phải giúp người khác hiểu rằng AI là một công cụ mạnh mẽ, nhưng đòi hỏi phải có sự phán đoán liên tục của con người và một cái nhìn tỉnh táo trước các hệ quả đạo đức và tâm linh của việc phát triển và sử dụng nó.
Sự khôn ngoan đích thực, được neo trong đức tin và lý trí, mời gọi ta phân định điều thiện và chân lý giữa làn sóng công nghệ, tránh rơi vào bẫy nhầm lẫn và đánh mất khả năng phán đoán của mình.
Tin Mừng mời gọi chúng ta trở thành ánh sáng trong thế giới số, biết phân định các “thần khí” và luôn tìm kiếm vinh quang Thiên Chúa cùng lợi ích của tha nhân.
Tác giả: Linh mục Juan Carlos Vásconez
Dom Bảo Lộc (TGPSG) biên dịch từ Catholic-link
[i] C.S. Lewis là nhà văn, nhà thần học nổi bật thế kỷ 20, tên thật là Clive Staples Lewis, sinh năm 1898 tại Belfast, Bắc Ireland, mất năm 1963. Ông từng là người vô thần nhưng trở lại đức tin Kitô giáo vào năm 1931 sau khi tìm kiếm sự thật và bị ảnh hưởng bởi J.R.R. Tolkien. Lewis trở thành một trong những người bảo vệ đức tin Kitô giáo quan trọng trong thế kỷ XX.
